Atomi: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Robbot (Taki | kenki)
p robot Adding: arz:ذره
MauritsBot (Taki | kenki)
p robot Adding: my:အက်တမ်; cosmetic changes
Lini 1:
[[ImageGefre:Atom.png|thumb|right|150px|Wan atomi fu [[Helimi|helimi]]. A koru, nanga tu protoni (redi) nanga tu nutroni (grun), e ben umgi nanga tu elektroni (geri).]]
 
Wan '''atomi''' e ben fu pasa [[Sabi fu skotriki|skykundi]] elementi a pikinsu nogi leki sodani rekonisibili bustono. Da e ben fu disi rei pasa pikinr elementeri parti pe a atomi u e ben.
Lini 5:
Pasa ala skykundi nanga [[Sabi fu natru|nutrukundi]] yguskapi fu a opo aldoti fukon materiali e ben skaki na den yguskapi fu atomi. Da e ben da-um wan srotobigripi ini disi skoro. Den yguskapi fu atomi leki kompleti sey studeri ini a atomifisika.
 
Ini nanganen [[Son|son]], nutronison nanga blaka olo kon ok materiala fu dy no u atomi e ben bu. A studi fu sisi -fru aldoti perspektifi strangunen- formu fu materiala e ben a treni fu a plasmafisika nanga a astrofisika.
 
== Bu fu wan atomi ==
[[ImageGefre:Bouw materie.PNG|thumb|right|250px|opobu fu materiala]]
Wan atomi e ben u wan utesi pikin, positifi lay atomikoru nanga wan diameter fu sowe 10<sup>-14</sup> meter (10 femtometer) dy e ben opo bu u [[Protoni|protoni]] (a protoni e ben positifi lay) nanga [[Nutroni|nutroni]] (nutrali lay); nanga da-um wan loto fu negatifi lay [[Elektroni|elektroni]] nanga wan diameter ini a ordru fu 10<sup>-10</sup> meter (100 pikometer). A loto fu elektroni blifi ronum a koru siti via a elektrisi anari ini a positifi lay koru nanga den negatifi lay elektroni, korutayi e nen. Wan strangu simpli gefre fu wan atomi e ben gi ini a bofuben ilustrasi.
 
A studi fu a atomikoru e ben a treni fu a korufisika/ A e ben abli den bustono fu a koru pasa tu spliti ini pasa pikinr subatomeri parti. Disi e ben a treni fu a hey-enesifisika.
 
== Sortu atomi ==
Atomi kan ondrosky sey na a teri fu protoni ini a koru. Disi teri e nen si a atominumro. Wan skotriki dy e ben u atomi nanga a selfi atominumro e nen si wan elementi. Da e ben sinsi 2006 pasa leki 118 ski elementi noni, pefu wan teri sonen no opo a aldoti frukon. Den elementi sey rangskiki ini a [[Periodiki sistemi|periodiki sistemi]].
 
Leki wan atomi no a selfi teri fu [[Elektroni|elektroni]] nanga [[Protoni|protoni]] e abi e ben disi atomi wan so nen [[Ioni|ioni]]. Leki wan atomi pasa elektroni leki protoni e abi e ben a atomi no nutrali lay, ma negatifi lay. Leki wan atomi pasa protoni leki elektroni e abi e ben a atomi no nutrali lay, ma positifi lay.
 
A e ben abli taki den atomi fu wan elementi no a selfi teri fu nutroni ini a koru e abi. Da ten e ben dati atomi wan [[Isotopi|isotopi]]. Isotopi e abi den selfi kemisi ma trawan fisisi yguskapi. Pasa elementi e abi pasa leki wan isotopi. Dananga e ben a posibili nanga koruspliti nanga korufusi nyunr atomi tu produseri, ma disi e ben oftoten instabili nanga ondrogo radio aktifi frufadon.
 
Da e ben gassi dy u lusi atomi e ben, disi e ben frunen den ediligassi, leki [[Argoni|argoni]], ma disi e ben tru fu a dampu fu [[Kwiki|kwiki]] tu. Pasar atomi e kan si ok organiseri ini [[Molekuli|molekuli]]. Watradampu funen e ben u watramolekuli dy e ben opobu u tu [[Watraskotriki|watraskotriki-atomi]] nanga wán [[Swaskotriki|swaskotriki-atomi]].
 
[[CategoryGuru:Sabi fu natru]]
[[CategoryGuru:Sabi fu skotriki]]
[[CategoryGuru:Wp/srn]]
 
[[af:Atoom]]
Lini 93:
[[mr:अणू]]
[[ms:Atom]]
[[my:အက်တမ်]]
[[nds:Atom]]
[[ne:अणु]]